Zapalenie oskrzelików – objawy oraz leczenie

Zapalenie oskrzelików to schorzenie, który najczęściej występuje u małych dzieci. W większości przypadków zapalenie oskrzelików wywoływane jest przez określone gatunki wirusów, choć rozwój choroby możliwy jest także z innych przyczyn. Zapalenie oskrzelików zazwyczaj przebiega dość łagodnie, a objawy przypominają typowe przeziębienie. U niektórych pacjentów może jednak dochodzić do rozwoju ciężkich powikłań zdrowotnych, wymagających leczenia szpitalnego. Czym jest zapalenie oskrzelików, jakie są objawy zapalenia oskrzelików, co prowadzi do rozwoju tego schorzenia, jaki jest typowy przebieg zapalenia oskrzelików u dzieci i niemowląt, jakie badania wykonać oraz na czym polega leczenie zapalenia oskrzelików?

Zapalenie oskrzelików – co to jest?

Ostre zapalenie oskrzelików (bronchiolitis) to choroba zakaźna, w przebiegu której dochodzi do rozwoju stanu zapalnego w dolnych drogach oddechowych, a dokładniej – w drobnych odgałęzieniach oskrzeli, czyli oskrzelikach.

Dolne drogi oddechowe to część układu oddechowego znajdująca się poniżej krtani. Tworzy je tchawica, która następnie dzieli się na coraz mniejsze oskrzela oraz oskrzeliki, stanowiące połączenie pomiędzy oskrzelami, a pęcherzykami płucnymi. Morfologicznie oskrzeliki to drobne, cienkie przewody zbudowane z nabłonka, mięśni gładkich oraz włókien kolagenowych. Ze względu na swój niewielki rozmiar, w przypadku chorób dotykających tych struktur układu oddechowego może dochodzić do ich całkowitej niedrożności, czego skutkiem mogą być zaburzenia oddychania o zróżnicowanym nasileniu.

Na zapalenie oskrzelików w znaczącej większości chorują małe dzieci, w szczególności niemowlęta oraz dzieci poniżej drugiego roku życia. Najwięcej zachorowań obserwuje się w sezonie jesienno-zimowym. Zapalenie oskrzelików to jedna z najczęstszych, pulmonologicznych przyczyn hospitalizacji pacjentów pediatrycznych. Warto jednak zaznaczyć, że hospitalizowane jest jedynie od 1% do 2% pacjentów chorujących na zapalenie oskrzelików – w pozostałych przypadkach choroba posiada dość łagodny przebieg i nie wymaga leczenia w szpitalu.

U starszych dzieci oraz osób dorosłych zapalenie oskrzelików występuje rzadko. W tych grupach wiekowych najczęściej jest związane ze współwystępowaniem innego schorzenia dróg oddechowych, takiego jak np. POChP (przewlekła obturacyjna choroba dróg oddechowych), astma oskrzelowa, rozstrzenie oskrzeli lub też narażenie na czynniki toksyczne.

Zapalenie oskrzeli, a zapalenie oskrzelików

Zapalenie oskrzeli to schorzenie poniekąd pokrewne do zapalenia oskrzelików. Obydwie te choroby dotyczą dolnych dróg oddechowych i są w znaczącej większości przypadków wywoływane przez wirusy. W przypadku zapalenia oskrzeli proces chorobowy występuje w obrębie dróg oddechowych o większym świetle niż w przypadku zapalenia oskrzelików. Zapalenie oskrzeli występuje zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych, podczas gdy omawiane zapalenie oskrzelików to choroba pojawiająca się w znaczącej większości przypadków w grupie najmłodszych pacjentów. Objawy obydwu tych schorzeń mogą być dość podobne, jednak zapalenie oskrzelików, w porównaniu z zapaleniem oskrzeli częściej prowadzi do wystąpienia objawów duszności. W każdym przypadku, podczas przeprowadzania diagnostyki różnicowej należy brać pod uwagę możliwość rozwoju obydwu tych chorób oraz wdrożyć właściwe postępowanie diagnostyczne, które pozwoli precyzyjnie ustalić lokalizację zmian zapalnych.

Zarostowe zapalenie oskrzelików – co to jest?

Zarostowe zapalenie oskrzelików, pomimo że posiada podobną nazwę do ostrego zapalenia oskrzelików, jest oddzielną jednostką chorobową. Jest to rzadkie schorzenie, w przebiegu którego dochodzi do włóknienia drobnych dróg oddechowych, a w konsekwencji do permanentnego zwężenia ich światła lub też nawet całkowitej niedrożności. Co za tym idzie – pewna część pęcherzyków płucnych zostaje nieodwracalnie wyłączona z procesu wymiany gazowej, co pogarsza wydolność oddechową pacjenta. Do rozwoju zarostowego zapalenia oskrzelików może dochodzić m.in. w przebiegu niektórych chorób autoimmunologicznych, na skutek ekspozycji na toksyczne gazy, po przeszczepieniu narządów oraz jako rzadkie powikłanie, infekcyjnego zapalenia oskrzelików.

Zapalenie oskrzelików – najczęstsze przyczyny

Najczęstszą przyczyną rozwoju ostrego zapalenia oskrzelików są infekcje wirusowe. Zapalenia oskrzelików wywoływane przez bakterie lub inne patogeny są niezwykle rzadkie w grupie pacjentów pediatrycznych. Są natomiast o wiele częściej obserwowane u osób dorosłych, u których do rozwoju zapalenia oskrzelików dochodzi w wielu przypadkach na skutek zachłyśnięcia się treścią żołądkową lub też poprzez narażenie na toksyczne opary.

Większość zachorowań na zapalenie oskrzelików występuje u dzieci pomiędzy 2 a 6 miesiącem życia, przy czym obserwuje się zwiększoną częstość występowania choroby oraz rozwoju powikłań u chłopców.  W wielu przypadkach źródłem zakażenia jest starsze rodzeństwo, które uczęszcza do szkoły lub przedszkola. Dodatkowo, wyróżnia się określone czynniki ryzyka wystąpienia poważniejszych objawów oraz rozwoju powikłań zdrowotnych u dziecka. Są to m.in.:

• Wcześniactwo, czyli poród przed 37 tygodniem ciąży,
• Występowanie wrodzonych chorób serca,
• Współwystępowanie innych chorób płuc,
• Wrodzone zaburzenia układu odpornościowego,
• Narażenie na dym papierosowy,
• Zachorowanie przed ukończeniem 3 miesiąca życia.

Warto mieć na uwadze, że powyższe czynniki ryzyka nie są jednoznaczne z ciężkim przebiegiem choroby, jednak mogą wpływać na stopień nasilenia objawów – z tego powodu w przypadku pojawienia się pierwszych, niepokojących dolegliwości w tych grupach należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Zapalenie oskrzelików, a RSV

RSV, czyli syncytialny wirus oddechowy (ang. respiratory syncytial virus) to wirus będący najczęstszą przyczyną zapalenia oskrzelików. Patogen ten odpowiada za ponad 80% przypadków choroby. Cechuje się dość wysoką zaraźliwością – źródłem choroby może być zarówno objawowy pacjent, jak i nosiciel nieprezentujący jakichkolwiek objawów klinicznych. Zakażenie szerzy się na drodze kropelkowej, czyli między innymi przez kichanie oraz kasłanie. Dodatkowo, wirus RSV jest w stanie przetrwać nawet do kilku godzin na powierzchniach takich jak klamki lub poręcze oraz na skórze.

Poza wirusem RSV do rozwoju ostrego zapalenia oskrzelików mogą prowadzić infekcje wywoływane przez m.in.:

• Rinowirusy,
• Koronawirusy,
• Wirus grypy,
• Adenowirusy,
• Wirus paragrypy,
• Metapneumowirusy.

Niezależnie od j etiologii, zapalenie oskrzelików cechuje się zazwyczaj dość podobnym zestawem objawów chorobowych oraz przebiegiem zakażenia. W określonych przypadkach lekarz może zadecydować o konieczności przeprowadzenie dokładnych badań, które będą miały na celu precyzyjne ustalenie źródła zakażenia. Ma to jednak znaczenie przede wszystkim epidemiologiczne, jako że znajomość czynnika etiologicznego  nie wpływa na dobór postępowania leczniczego. 

Zapalenie oskrzelików – jakie są objawy?

Zapalenie oskrzelików u dzieci oraz zapalenie oskrzelików u niemowląt w wielu przypadkach diagnozowane jest jedynie na podstawie obrazu klinicznego, jako że najmłodsi pacjenci nie są w stanie opisać doświadczanych dolegliwości. Z tego powodu należy zwracać uwagę na wszelkie zmiany w zachowaniu dziecka oraz odnotowywać daty pojawienia się nowych objawów, gdyż posiada to niezwykle istotne znaczenie w procesie diagnostyczno-leczniczym.

Na wczesnych etapach choroby, ostre zapalenie oskrzelików często przypomina łagodne przeziębienie. Typowe objawy to m.in.:

• Katar,
• Suchy kaszel,
• Zaczerwienienie tylnej ściany gardła,
• Słabo nasilona gorączka.

W większości przypadków będą to jedyne objawy choroby, a dziecko pomimo ich występowania zachowuje normalną aktywność. Dolegliwości te zazwyczaj ustępują samoistnie po upływie około tygodnia.

W niektórych przypadkach po kilku dniach od początku objawów może zwiększać się intensywność kaszlu, a jego charakter może zmienić się na mokry, czyli przebiegający z odkrztuszaniem wydzieliny. Dodatkowo, u dziecka mogą pojawić się objawy wskazujące na duszność, takie jak np.:

• Zwiększenie częstotliwości oddychania (tachypnoe),
• Zaciąganie przestrzeni międzyżebrowych,
• Postękiwanie podczas oddychania,
• Przerywanie karmienia,  
• Zasinienie błon śluzowych,
• Ospałość.

W przypadku zauważenia tych dolegliwości należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, gdyż wskazują one na ciężki przebieg choroby, który może wymagać wdrożenia intensywnego leczenia na oddziale szpitalnym.

Diagnostyka zapalenia oskrzelików, czyli jakie badania wykonać?

W znaczącej większości przypadków lekarz stawia rozpoznanie ostrego zapalenia oskrzelików u dziecka na podstawie historii choroby, wywiadu lekarskiego oraz badania przedmiotowego dziecka. Badanie to obejmuje m.in. osłuchanie klatki piersiowej oraz pomiary parametrów życiowych, takich jak tętno i liczba oddechów na minutę.

W określonych przypadkach lekarz może zadecydować o konieczności przeprowadzenia dodatkowych badań laboratoryjnych lub też obrazowych. Z badań obrazowych zazwyczaj wykonywane jest RTG klatki piersiowej. Należy jednak podkreślić, że przeprowadzenie dodatkowych testów nie jest konieczne do rozpoznania ostrego zapalenia oskrzelików oraz włączenia stosownego postępowania leczniczego.

Zapalenie oskrzelików – leczenie

Leczenie zapalenia oskrzelików, ze względu na wirusową przyczynę choroby koncentruje się przede wszystkim na postępowaniu objawowym. Lekarz może zlecić stosowanie leków przeciwbólowych oraz przeciwgorączkowych – w każdym przypadku jest to jednak decyzja indywidualna, uzależniona m.in. od wieku dziecka i współwystępujących obciążeń klinicznych.

Antybiotykoterapia nie jest rutynowo zlecana w przypadku zapalenia oskrzelików. Antybiotyki to leki, które działają jedynie na bakterie, w związku z czym stosowanie ich w chorobach typowo wirusowych (takich jak omawiane schorzenie, grypa, przeziębienie lub też zapalenie oskrzeli) jest bezcelowe. Antybiotyki mogą jednak zostać zlecone u dziecka, jeżeli występuje silne podejrzenie kliniczne jednoczasowego występowania infekcji bakteryjnej.

W przypadku ciężkiego przebiegu choroby może być konieczna hospitalizacja dziecka. Pobyt w szpitalu może wiązać się z koniecznością wdrożenia biernej lub aktywnej tlenoterapii, nawadniania dożylnego oraz innych zabiegów leczniczych, każdorazowo ustalanych indywidulanie przez lekarza prowadzącego.

Bibliografia:

1. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/ukladoddechowy/138055,zapalenie-oskrzelikow
2. https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/choroby/148865,ostre-zapalenie-oskrzelikow
3. https://podyplomie.pl/pediatria/12316,zapalenie-oskrzelikow
4. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bronchiolitis/symptoms-causes/syc-20351565
5. https://www.nhs.uk/conditions/bronchiolitis/
6. https://kidshealth.org/en/parents/bronchiolitis.html
7. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/8272-bronchiolitis